കുടുംബ വഴക്കിന്റെ പേരിൽ കുട്ടികളെ കോടതികളിലേക്ക് അനാവശ്യമായി വലിച്ചിഴക്കരുത്!

കൊച്ചി: കുട്ടികളുടെ അവകാശ സംരക്ഷണ രംഗത്ത്, പ്രത്യേകിച്ച് മാതാപിതാക്കൾ തമ്മിലുള്ള തർക്കങ്ങളിൽ, കേരള ഹൈക്കോടതിയുടെ ഇടപെടൽ. കുട്ടികളെ കോടതി വ്യവഹാരങ്ങളുടെ ഭാഗമായി കോടതി വളപ്പിലേക്ക് കൊണ്ടുവരുന്ന നിലവിലെ രീതികളിൽ കാതലായ മാറ്റങ്ങൾ വരുത്തേണ്ടതിന്റെ അടിയന്തിര പ്രാധാന്യം ഊന്നിപ്പറഞ്ഞുകൊണ്ട്, സംസ്ഥാനത്തെ എല്ലാ കുടുംബ കോടതികൾക്കും ഹൈക്കോടതി മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശങ്ങൾ പുറപ്പെടുവിച്ചു. 

കോടതി നടപടികൾ കുട്ടികളുടെ ലോലമായ മനസ്സിൽ ഏൽപ്പിക്കുന്ന ആഴത്തിലുള്ള മാനസിക ആഘാതത്തെക്കുറിച്ചുള്ള തങ്ങളുടെ ആശങ്ക പങ്കുവെച്ച കോടതി, അവരുടെ അന്തസ്സും, സ്വകാര്യതയും, വൈകാരിക ക്ഷേമവും എന്തുവിലകൊടുത്തും സംരക്ഷിക്കപ്പെടേണ്ടതിന്റെ അനിവാര്യത അടിവരയിട്ടു വ്യക്തമാക്കി.  ഒരു കസ്റ്റഡി കേസ് പരിഗണിക്കവെയാണ്, ഹൈക്കോടതിയുടെ ഈ സുപ്രധാന നിരീക്ഷണങ്ങളും മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശങ്ങളും ഉണ്ടായത്. 

കുട്ടികളുടെ മാനസിക അവസ്ഥ: കോടതിയുടെ ഞെട്ടിക്കുന്ന കണ്ടെത്തലുകൾ

കസ്റ്റഡി തർക്കത്തിന്റെ ഭാഗമായി കോടതിയിൽ ഹാജരാക്കപ്പെട്ട ഒരു കുട്ടിക്ക് നേരിടേണ്ടി വന്ന കടുത്ത മാനസിക സംഘർഷത്തിനും വേദനയ്ക്കും നേരിട്ട് സാക്ഷ്യം വഹിച്ചപ്പോൾ തങ്ങൾ അക്ഷരാർത്ഥത്തിൽ “ഞെട്ടിപ്പോയി” (taken aback) എന്ന് ഹൈക്കോടതി ഡിവിഷൻ ബെഞ്ച് തങ്ങളുടെ ഉത്തരവിൽ രേഖപ്പെടുത്തി. ഇത് കേവലം ഒരു ആലങ്കാരിക പ്രയോഗമല്ല, മറിച്ച് വിഷയത്തിന്റെ ഗൗരവവും അത് ജഡ്ജിമാരിൽ ഉളവാക്കിയ ഉത്കണ്ഠയും വ്യക്തമാക്കുന്ന വൈകാരികമായ പ്രതികരണമായിരുന്നു. 

കോടതിമുറികളിലെ ഔപചാരികവും, പലപ്പോഴും കക്ഷികൾ തമ്മിലുള്ള വൈരം കാരണം സംഘർഷഭരിതവുമായ അന്തരീക്ഷം കുട്ടികളുടെ മനസ്സിൽ ഏൽപ്പിക്കുന്ന ആഴത്തിലുള്ള മുറിവുകൾ കോടതി തിരിച്ചറിഞ്ഞു. വിവിധ കേസുകളുടെ ഭാഗമായി കുട്ടികളുമായി നേരിട്ട് സംവദിച്ചതിൽ നിന്ന്, അവർ പൊതുവെ കോടതികളിൽ വരാൻ ഒട്ടും ഇഷ്ടപ്പെടുന്നില്ലെന്നും, അത്തരം സന്ദർഭങ്ങൾ അവരിൽ ഭയവും ഉത്കണ്ഠയും സൃഷ്ടിക്കുന്നുവെന്നും കോടതിക്ക് വ്യക്തമായി ബോധ്യപ്പെട്ടു. ഈ കണ്ടെത്തൽ, കുട്ടികളുടെ യഥാർത്ഥ അനുഭവങ്ങളിൽ നിന്നും അവരുടെ വാക്കുകളിൽ നിന്നും നേരിട്ട് ഉരുത്തിരിഞ്ഞതാണ്, അല്ലാതെ കേവലം ഊഹാപോഹങ്ങളോ അനുമാനങ്ങളോ അല്ല.

ഏറ്റവും ആശങ്കാജനകവും വേദനാജനകവുമായ കാര്യം, കോടതികളിലേക്ക് കൊണ്ടുവരുമ്പോൾ തങ്ങളെ “മനുഷ്യരായിട്ടല്ല, മറിച്ച് പ്രദർശനത്തിനുള്ള കേവലം വസ്‌തുക്കളെപ്പോലെയാണ് (paraded as articles, rather than as humans) മറ്റുള്ളവർ കാണുന്നത്” എന്ന അങ്ങേയറ്റം അപമാനകരവും വേദനാജനകവുമായ തോന്നലാണ് കുട്ടികൾക്കുണ്ടാകുന്നതെന്ന് കോടതി രേഖപ്പെടുത്തി. ഈ പ്രസ്താവനയുടെ ഭീകരമായ മാനസിക പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ കോടതി പ്രത്യേകം എടുത്തുപറഞ്ഞു. കുട്ടികളുടെ ക്ഷേമം ഉറപ്പാക്കാൻ വേണ്ടി രൂപകൽപ്പന ചെയ്തിട്ടുള്ള നിയമനടപടികളിൽ നിന്ന് തന്നെ ഉടലെടുക്കുന്ന വസ്തുവൽക്കരണത്തിന്റെയും (objectification) മനുഷ്യത്വരഹിതമായ പെരുമാറ്റത്തിന്റെയും (dehumanization) ആഴത്തിലുള്ള ഒരു ബോധമാണ് ഇത് വെളിവാക്കുന്നത്. കോടതി വളപ്പിലോ, ചീഫ് മിനിസ്റ്റീരിയൽ ഓഫീസറുടെ (CMO) ഓഫീസിലോ വെച്ച് കുട്ടികളെ കൈമാറാൻ നിശ്ചയിച്ച സന്ദർഭങ്ങളിൽ പോലും ഈ ഭയവും അപമാനബോധവും കുട്ടികൾ പ്രകടിപ്പിച്ചിരുന്നു എന്നത്, പ്രശ്നം കേവലം സ്ഥലത്തിന്റെതല്ല, മറിച്ച് കുട്ടികളെ ഈ പ്രക്രിയയിൽ കൈകാര്യം ചെയ്യുന്ന രീതിയെയും നിലവിലുള്ള നടപടിക്രമങ്ങളെയും കുറിച്ചാണെന്ന് അസന്നിഗ്ദ്ധമായി സൂചിപ്പിക്കുന്നു.

ഹൈക്കോടതി പരിഗണനയിലുണ്ടായിരുന്ന കേസിൽ, 9 വയസ്സുള്ള ഒരു ആൺകുട്ടി, കോടതിയിൽ വെച്ച് അമ്മയോട് മുറുകെ ചേര്‍ന്നിരിക്കുകയും, ജഡ്ജിമാരുടെ ചേംബറില്‍ വെച്ച് പോലും അച്ഛനുമായി ഇടപഴകാൻ ശക്തമായി വിസമ്മതിക്കുകയും ചെയ്തതായി കോടതി നിരീക്ഷിച്ചു. കോടതിയിൽ വരുന്നതിനെ താൻ അങ്ങേയറ്റം വെറുക്കുന്നുവെന്നും, ഓരോ തവണ വരുമ്പോഴും അത് തന്നെ “മനുഷ്യത്വരഹിതനും കളങ്കിതനുമായി” (dehumanized and stigmatized) തോന്നിപ്പിക്കുന്നുവെന്നും ആ കുട്ടി നിറകണ്ണുകളോടെ വ്യക്തമാക്കിയതായും കോടതി രേഖപ്പെടുത്തി. ഈ ഹൃദയഭേദകമായ സംഭവം, കോടതിയുടെ പൊതുവായ ആശങ്കകൾക്ക് മൂർത്തവും ശക്തവുമായ ഒരു ഉദാഹരണമാണ്. മാതാപിതാക്കൾ തമ്മിലുള്ള ദാമ്പത്യ തർക്കങ്ങളുടെയും നിയമപോരാട്ടങ്ങളുടെയും കുരുക്കുകളിൽപ്പെട്ട്, കുട്ടികളുടെ നിശ്ശബ്ദമായ ദുരവസ്ഥയും അവർ അനുഭവിക്കുന്ന കടുത്ത മാനസിക വേദനയും പലപ്പോഴും കോടതികളും മാതാപിതാക്കളും ഒരുപോലെ അവഗണിക്കുകയാണെന്ന കടുത്ത യാഥാർത്ഥ്യത്തിലേക്കും കോടതി വിരൽചൂണ്ടി. കുട്ടിയുടെ ഈ വികാരം (“വസ്തുക്കളെപ്പോലെ പ്രദർശിപ്പിക്കുന്നു”) നിയമവ്യവസ്ഥയുടെ ഔപചാരിക നടപടിക്രമങ്ങളും കുട്ടിയുടെ ലോലമായ വൈകാരിക യാഥാർത്ഥ്യവും തമ്മിലുള്ള അടിസ്ഥാനപരമായ ഒരു വിടവ് വ്യക്തമാക്കുന്നു. മാതാപിതാക്കളുടെ അവകാശങ്ങളിലും അവരുടെ തർക്കങ്ങളിലും അമിതമായി ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്ന ഒരു സംവിധാനം, അറിയാതെ തന്നെ കുട്ടിയെ ഒരു കേവല വസ്തുവായി, അല്ലെങ്കിൽ തർക്കത്തിലെ ഒരു ഉപകരണമായി കാണാൻ ഇടയാക്കുന്നു. ഈ തിരിച്ചറിവ്, നിലവിലുള്ള നടപടിക്രമങ്ങൾ അടിയന്തിരമായി പരിഷ്ക്കരിക്കുന്നതിനും കൂടുതൽ ശിശു സൗഹൃദമാക്കുന്നതിനുമുള്ള നിർണായകമായ ആദ്യ ചുവടുവെപ്പാണ്.

കുടുംബ കോടതികൾക്കുള്ള ഹൈക്കോടതിയുടെ കർശന നിർദ്ദേശങ്ങൾ: ഒരു പുതിയ സമീപനം

കുട്ടികളുടെ ക്ഷേമം പരമപ്രധാനമായി കണക്കിലെടുത്ത്, സംസ്ഥാനത്തെ എല്ലാ കുടുംബ കോടതികളും നിർബന്ധമായും പാലിക്കേണ്ട വ്യക്തവും ശക്തവുമായ മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശങ്ങൾ ഹൈക്കോടതി പുറപ്പെടുവിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഇവ കേവലം ഉപദേശങ്ങളല്ല, മറിച്ച് കർശനമായി പാലിക്കപ്പെടേണ്ട നിർദ്ദേശങ്ങളാണ്:

• കുട്ടികളെ ഹാജരാക്കൽ അത്യപൂർവ്വമായി മാത്രം: “അസാധാരണമായ സാഹചര്യങ്ങളിൽ” (extraordinary situations) മാത്രം, അതും “അതീവ ജാഗ്രതയോടെയും വിവേചനയോടെയും” (great caution and circumspection) മാത്രമേ കുട്ടികളെ കോടതി വളപ്പിലേക്ക് വിളിക്കാവൂ. ഇത് പതിവ് ഹാജരാക്കലുകളിൽ നിന്ന് മാറി, വളരെ ഉയർന്ന ഒരു മാനദണ്ഡം നിശ്ചയിക്കുന്നു. കുട്ടിയുടെ അഭിപ്രായം നേരിട്ട് അറിയേണ്ടത് അത്യാവശ്യമാണെങ്കിൽ പോലും, അല്ലെങ്കിൽ കൗൺസിലിംഗിനോ മറ്റ് നിയമപരമായ നടപടിക്രമങ്ങൾക്കോ ആണെങ്കിൽ പോലും ഈ കർശന നിയന്ത്രണം ബാധകമാണ്. കുട്ടിയുടെ സാന്നിധ്യം കേസിൻ്റെ തീർപ്പിന് ഒഴിവാക്കാനാവാത്തതാണെന്ന് കോടതിക്ക് പൂർണ്ണ ബോധ്യമുണ്ടെങ്കിൽ മാത്രമേ അതിന് മുതിരാവൂ.
• അന്തസ്സും സ്വകാര്യതയും പരമപ്രധാനം: കുട്ടിയുടെ സാന്നിധ്യം കോടതിയിൽ ഒഴിവാക്കാനാവാത്ത സാഹചര്യങ്ങളിൽ, അവരെ “ഏറ്റവും ഉയർന്ന അന്തസ്സോടും പരമമായ സ്വകാര്യതയോടും” (highest dignity and privacy) കൂടി പരിഗണിക്കണം. ഇതിനായി കുട്ടികൾക്ക് ഭയമോ അസ്വസ്ഥതയോ തോന്നാത്ത, സുരക്ഷിതവും സൗകര്യപ്രദവുമായ കാത്തിരിപ്പ് സ്ഥലങ്ങൾ ഒരുക്കുക, തുറന്ന കോടതിക്ക് പകരം ജഡ്ജിയുടെ ചേംബറിലോ മറ്റ് സ്വകാര്യ ഇടങ്ങളിലോ വെച്ച് അവരുമായി സംവദിക്കുക, കോടതി ജീവനക്കാരുടെ ഭാഗത്ത് നിന്നുള്ള സംവേദനക്ഷമതയും അനുതാപപൂർണ്ണവുമായ പെരുമാറ്റം ഉറപ്പാക്കുക എന്നിവ അനിവാര്യമാണ്. കുട്ടിയെ ഒരു കക്ഷി എന്നതിലുപരി, പ്രത്യേക പരിഗണന ആവശ്യമുള്ള വ്യക്തിയായി കാണണം.
• കാത്തിരിപ്പ് ഒഴിവാക്കുക, മുൻഗണന നൽകുക: കുട്ടികളെ കോടതി നടപടികൾക്കായി അനിശ്ചിതമായി കാത്തിരിപ്പിക്കരുത്; കോടതിയുടെ ജോലിഭാരം എത്ര തന്നെയായാലും, കുട്ടികളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട കാര്യങ്ങൾക്ക് സാധ്യമായ മുൻഗണന നൽകണം. സമ്മർദ്ദം നിറഞ്ഞതും അപരിചിതവുമായ കോടതി അന്തരീക്ഷത്തിൽ കുട്ടി ചിലവഴിക്കുന്ന സമയം പരമാവധി കുറയ്ക്കുക എന്നതാണ് ഇതിന്റെ പ്രധാന ലക്ഷ്യം. അവരുടെ ഊഴം എത്തുന്നതുവരെ മണിക്കൂറുകളോളം കോടതി വരാന്തയിൽ കാത്തുനിൽക്കേണ്ടി വരുന്ന സാഹചര്യം ഒഴിവാക്കണം.
• കൈമാറ്റ സ്ഥലം: കോടതി വളപ്പ് ഒഴിവാക്കുക: കുട്ടിയുടെ ഇടക്കാല കസ്റ്റഡിയോ അന്തിമ കസ്റ്റഡിയോ കൈമാറുന്നത് കോടതി വളപ്പിൽ വെച്ച് നടത്തുന്നത് കർശനമായി ഒഴിവാക്കണം. ഇത് കുട്ടികളിൽ അനാവശ്യമായ സമ്മർദ്ദവും, മാതാപിതാക്കൾ തമ്മിലുള്ള സംഘർഷം നേരിട്ട് കാണേണ്ടി വരുന്നതിലൂടെ മാനസിക ആഘാതവും ഉണ്ടാക്കും. തീർത്തും ഒഴിവാക്കാനാവാത്ത സാഹചര്യങ്ങളിൽ, അങ്ങനെ ചെയ്യേണ്ടി വന്നാൽ, അതിന്റെ “പ്രത്യേക കാരണങ്ങൾ വ്യക്തമായി രേഖപ്പെടുത്തി”യ (reasons recorded) ശേഷം മാത്രമേ ഇത് പാടുള്ളൂ. സംഘർഷഭരിതമായ കോടതി പരിസരത്തെ, കുട്ടിയെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം വൈകാരികമായി ഏറെ പ്രാധാന്യമുള്ളതും ലോലവുമായ കസ്റ്റഡി കൈമാറ്റ സംഭവത്തിൽ നിന്ന് വേർപെടുത്താൻ ലക്ഷ്യമിട്ടുള്ള അതീവ സുപ്രധാനമായ നിർദ്ദേശമാണിത്.
• ബദൽ, നിഷ്പക്ഷ സ്ഥലങ്ങൾ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുക: കുട്ടികളുടെ മാനസിക സമ്മർദ്ദം ഗണ്യമായി കുറയ്ക്കുന്നതിനായി, ഇരു കക്ഷികളും (മാതാപിതാക്കൾ) പരസ്പരം സമ്മതിക്കുന്ന ഒരു “നിക്ഷ്പക്ഷമായ സ്ഥലത്ത്” (neutral place) വെച്ച് കുട്ടികളെ കൈമാറുന്നതാണ് ഏറ്റവും ഉചിതമെന്ന് കോടതി നിർദ്ദേശിച്ചു.¹ ഇത് കുട്ടിക്കു മേലുള്ള സമ്മർദ്ദം കുറയ്ക്കാനും, മാതാപിതാക്കൾ തമ്മിലുള്ള തർക്കങ്ങളുടെ വേദികളിൽ നിന്ന് അവരെ ബോധപൂർവ്വം അകറ്റി നിർത്താനും സഹായിക്കും. മധ്യസ്ഥതാ കേന്ദ്രങ്ങൾ, സ്കൂളുകൾ (സാഹചര്യം അനുയോജ്യമെങ്കിൽ, സ്കൂൾ സമയത്തിന് പുറത്ത്), അംഗീകൃത കൗൺസിലിംഗ് സെൻ്ററുകൾ, ബന്ധുക്കളുടെ വീടുകൾ, അല്ലെങ്കിൽ പരസ്പരം അംഗീകരിക്കുന്ന മറ്റ് പൊതു സ്ഥലങ്ങൾ എന്നിവ ഇതിന് ഉദാഹരണങ്ങളാണ്. “നിക്ഷ്പക്ഷമായ സ്ഥലങ്ങൾ” എന്ന ആശയം, നിയമപരമായ നിർവ്വഹണ വേദികളിൽ നിന്ന് മാറി, കുട്ടിയുടെ സൗകര്യത്തിനും വൈകാരിക സുരക്ഷയ്ക്കും പ്രാധാന്യം നൽകുന്ന, കൂടുതൽ സഹകരണാത്മകവും സംഘർഷരഹിതവുമായ ഒരു സമീപനത്തെ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നു. ഇത് മാതാപിതാക്കളെ, അവരുടെ തർക്കങ്ങളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട കോടതി കെട്ടിടത്തിന് പകരം കുട്ടിയുടെ ക്ഷേമത്തിനായി പൊതുവായ ഒരു ധാരണയിലെത്താൻ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നു.

ഈ നിർദ്ദേശങ്ങൾ, കുട്ടികളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട കോടതി ഇടപെടലുകളെ സജീവമായി വിലയിരുത്താനും നിയന്ത്രിക്കാനും കുടുംബ കോടതി ജഡ്ജിമാർക്ക് കാര്യമായ ഉത്തരവാദിത്തം നൽകുന്നു, കൂടുതൽ സജീവവും സംരക്ഷണാത്മകവുമായ ഒരു പങ്ക് (proactive and protective role) അവരിൽ നിന്ന് ആവശ്യപ്പെടുന്നു. “അസാധാരണ സാഹചര്യങ്ങൾ,” “അതീവ ജാഗ്രത,” “പ്രത്യേക കാരണങ്ങൾ രേഖപ്പെടുത്തൽ,” “ഏറ്റവും ഉയർന്ന അന്തസ്സും സ്വകാര്യതയും ഉറപ്പാക്കൽ” തുടങ്ങിയ ആവശ്യകതകൾ കേവലം കടലാസിലെ മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശങ്ങളല്ല. ഓരോ സന്ദർഭത്തിലും കുട്ടിയുടെ സാന്നിധ്യത്തിന്റെ യഥാർത്ഥ ആവശ്യകതയെ വിമർശനാത്മകമായി വിലയിരുത്താൻ അവ ജഡ്ജിമാരെ നിർബന്ധിതരാക്കുന്നു. ഇത് കുട്ടിയെ ഹാജരാക്കാനുള്ള മാതാപിതാക്കളുടെ വൈകാരികമോ തന്ത്രപരമോ ആയ അഭ്യർത്ഥനകളിൽ നിന്ന് മാറി, കുട്ടിയുടെ ക്ഷേമം സംരക്ഷിക്കുന്ന ശക്തമായ ഒരു കാവൽക്കാരനായി (gatekeeper) കോടതി തന്നെ പ്രവർത്തിക്കേണ്ടതിൻ്റെ അനിവാര്യത ഉയർത്തിക്കാട്ടുന്നു. ഹാജർ രേഖപ്പെടുത്തുന്നത് പോലുള്ള ചില ഭരണപരമായ ആവശ്യങ്ങൾക്കായി ചിലപ്പോൾ കോടതി പരിസരത്ത് വെച്ച് കുട്ടിയെ കൊണ്ടുവരേണ്ടി വന്നേക്കാമെന്ന് കോടതി അംഗീകരിച്ചു, എന്നാൽ അത്തരം സാഹചര്യങ്ങളിൽ പോലും, അത് കുട്ടിക്കുണ്ടാക്കുന്ന മാനസിക പിരിമുറുക്കവുമായി താരതമ്യം ചെയ്ത്, അതിന്റെ ആവശ്യകതയെ കർശനമായി വിലയിരുത്തേണ്ടതാണെന്നും കോടതി കൂട്ടിച്ചേർത്തു.

കേസിന്റെ പശ്ചാത്തലവും ഹൈക്കോടതിയുടെ ഇടപെടലും

ഈ പൊതുവായതും ശക്തവുമായ മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശങ്ങൾ ഹൈക്കോടതി പരിഗണിച്ച ഒരു പ്രത്യേക കേസുമായി ബന്ധപ്പെട്ടാണ് പുറപ്പെടുവിച്ചത്. ഈ കേസിൽ, ഒരു കുടുംബ കോടതി, കുട്ടിയുടെ ഇടക്കാല കസ്റ്റഡി കൈമാറുന്നതിനായി മുൻസിഫ് കോടതി വളപ്പിൽ വെച്ച് ഹാജരാക്കാൻ ഉത്തരവിട്ടിരുന്നു. എന്നാൽ, കുട്ടിയുടെ പ്രകടമായ മാനസികാവസ്ഥയും കോടതിയിൽ വരാനുള്ള കടുത്ത വിമുഖതയും പരിഗണിച്ച് ഹൈക്കോടതി ഈ ഉത്തരവിൽ നേരിട്ട് ഇടപെട്ടു. കുട്ടിയുടെ കസ്റ്റഡി അമ്മയ്ക്ക് നൽകിക്കൊണ്ടുള്ള കുടുംബ കോടതിയുടെ ആദ്യ ഉത്തരവ് ഹൈക്കോടതി പുനഃസ്ഥാപിക്കുകയും, ഏറ്റവും പ്രധാനമായി, കുട്ടിയെ കൈമാറാനുള്ള സ്ഥലം മുൻസിഫ് കോടതി വളപ്പിൽ നിന്ന് മറ്റൊരു നിഷ്പക്ഷ സ്ഥലത്തേക്ക് മാറ്റാൻ ഉത്തരവിടുകയും ചെയ്തു. ഇത് കോടതി മുന്നോട്ട് വെച്ച തത്വങ്ങളുടെ കേവലം സൈദ്ധാന്തികമായ പ്രഖ്യാപനമല്ല, മറിച്ച് പ്രായോഗികമായ നടപ്പാക്കൽ കൂടിയാണെന്ന് വ്യക്തമാക്കുന്നു. കോടതിയുടെ നിർദ്ദേശങ്ങൾ കേവലം ഉപദേശങ്ങളല്ല, മറിച്ച് നടപ്പിലാക്കപ്പെടേണ്ട നിയമപരമായ തത്വങ്ങളാണെന്ന് ഇത് അടിവരയിടുന്നു.

ശിശു സൗഹൃദ നീതിന്യായ വ്യവസ്ഥയിലേക്കുള്ള നിർണ്ണായക ചുവടുവെപ്പ്

കേരള ഹൈക്കോടതിയുടെ ഈ വിധിന്യായം, ഇന്ത്യയിലെ കുടുംബ നിയമ രംഗത്ത്, പ്രത്യേകിച്ച് കുട്ടികളുടെ അവകാശ സംരക്ഷണത്തിൽ, ഒരു സുപ്രധാന നാഴികക്കല്ലാണ്. കസ്റ്റഡി നടപടിക്രമങ്ങളിൽ കുട്ടികളുടെ വൈകാരിക ക്ഷേമം, അന്തസ്സ്, സ്വകാര്യത എന്നിവ സംരക്ഷിക്കേണ്ടതിൻ്റെ പരമമായ പ്രാധാന്യം ഇത് അസന്നിഗ്ദ്ധമായി അടിവരയിടുന്നു. ഈ സുപ്രധാന തീരുമാനം സംസ്ഥാനത്തെ കുടുംബ കോടതികൾക്ക് വ്യക്തവും കർശനവുമായ ഒരു പ്രവർത്തന മാർഗ്ഗരേഖ നൽകുന്നതോടൊപ്പം, കസ്റ്റഡി തർക്കങ്ങളിൽ കൂടുതൽ ശിശു കേന്ദ്രീകൃതമായ (child-centric) ഒരു കാഴ്ചപ്പാട് സ്വീകരിക്കേണ്ടതിൻ്റെ അനിവാര്യതയെക്കുറിച്ച് മാതാപിതാക്കളെയും അഭിഭാഷകരെയും നിയമ വിദഗ്ദ്ധരെയും ഒരുപോലെ ഓർമ്മിപ്പിക്കുന്നു. കുടുംബ നീതിന്യായ വ്യവസ്ഥയെ, അതിന്റെ ഏറ്റവും ദുർബലരായ പങ്കാളികളുടെ – അതായത് കുട്ടികളുടെ – ആവശ്യങ്ങളോടും മാനസികാവസ്ഥയോടും കൂടുതൽ സംവേദനക്ഷമമാക്കുന്നതിനുള്ള സ്വാഗതാർഹവും അനിവാര്യവുമായ ഒരു ചുവടുവെപ്പാണിത്.

അവലംബം:

1. Children In Custody Battle Should Be Called To Court Only In …, accessed on April 22, 2025, https://www.livelaw.in/high-court/kerala-high-court/kerala-high-court-children-custody-court-premises-289955